Η Υπηρεσία «Βελτιστοποίηση Αλυσίδων Εφοδιασμού» της Πλατφόρμας 6.3 του έργου EN.I.R.I.S.S.T. περιλαμβάνει βιβλιογραφία, δεδομένα και μεθόδους που αφορούν την εφαρμογή ενός Συστήματος Στήριξης Αποφάσεων (ΣΣΑ) με στόχο τον εντοπισμό και την ταξινόμηση «ελκυστικών» αγορών, δηλαδή, ευκαιριών για εξαγωγή αγροτικών προϊόντων της Ελλάδας σε άλλες χώρες.

Οι χρήστες της υπηρεσίας μπορούν να λαμβάνουν πληροφορίες αναφορικά με τα χαρακτηριστικά γνωρίσματα της κάθε αγοράς (προϊόντος/χώρας), τη σχετική θέση της Ελλάδας στην συγκεκριμένη αγορά καθώς και το κόστος μεταφοράς. Οι δείκτες οι οποίοι παρέχονται περιλαμβάνουν:

1. Το σχετικό μερίδιο της Ελλάδας σε κάθε αγορά
2. Τον ρυθμό ανάπτυξης της αγοράς
3. Το μέγεθος της αγοράς
4. Το κόστος μεταφοράς

Οι χρήστες έχουν επίσης πρόσβαση και σε έναν συνολικό δείκτη «ελκυστικότητας» εξαγωγικών προορισμών, ο οποίος συμπεριλαμβάνει τα παραπάνω κριτήρια. Με βάση τον δείκτη αυτό, δίνεται η δυνατότητα να ταξινομηθούν οι «ελκυστικές» αγορές. Επιπροσθέτως, παρέχεται και ένας ποιοτικός δείκτης «ελκυστικότητας» των αγορών, από τον οποίο οι χρήστες μπορούν να έχουν μία πρώτη, εύκολα κατανοητή εικόνα για τον κάθε εξαγωγικό προορισμό.

Ο εντοπισμός των εξαγωγικών ευκαιριών, όπως έχει αναδειχθεί και στη διεθνή βιβλιογραφία, μπορεί να βοηθήσει τις ελληνικές επιχειρήσεις στον σχεδιασμό της εξαγωγικής τους στρατηγικής, αλλά και τους κρατικούς φορείς στη χάραξη μίας αναπτυξιακής πολιτικής για την προώθηση των ελληνικών εξαγωγών.

Επιπλέον, με την εισαγωγή του κριτηρίου του κόστους μεταφοράς, μπορούν να ενσωματωθούν κρίσιμα χαρακτηριστικά των συνθηκών μεταφοράς/εφοδιαστικής στο ΣΣΑ τα οποία επηρεάζουν ανάλογα την ελκυστικότητα της κάθε αγοράς για την Ελλάδα. Συνεπακόλουθα, οι εταιρείες διεθνών μεταφορών/διαμεταφορών, οι επιχειρήσεις που εξάγουν προϊόντα και οι δημόσιοι φορείς λήψης αποφάσεων μπορούν να προσαρμόσουν και να ιεραρχήσουν τις δράσεις τους σε σχέση με τις αγορές-στόχους, ή τις αγορές εκείνες όπου επιθυμούν να βελτιώσουν τις εξαγωγικές επιδόσεις.

Οι εξαγωγές αγροτικών προϊόντων της Ελλάδας αποτελούν ένα σημαντικό μέρος του συνολικού εξαγωγικού εμπορίου της χώρας και ένα σημαντικό κομμάτι των εφοδιαστικών αλυσίδων των συγκεκριμένων προϊόντων. Προκειμένου οι επιχειρήσεις που εξάγουν ή επιθυμούν να εξάγουν αγροτικά προϊόντα, καθώς και οι κρατικοί φορείς που στηρίζουν τις εξαγωγές αγροτικών προϊόντων, να έχουν την απαραίτητη πληροφόρηση, προτείνεται η εφαρμογή ενός Συστήματος Στήριξης Αποφάσεων (ΣΣΑ), το οποίο συμβάλλει στον εντοπισμό των πιο «ελκυστικών» αγορών (συνδυασμών χωρών/προϊόντων), δηλαδή, των αγορών όπου υπάρχουν εξαγωγικές ευκαιρίες.

Στόχοι του ΣΣΑ είναι η επιλογή των αγορών όπου υπάρχουν εξαγωγικές ευκαιρίες με βάση κριτήρια που αναγνωρίζονται από τη διεθνή βιβλιογραφία ως απαραίτητα προκειμένου οι εξαγωγές να είναι επιτυχείς και βιώσιμες, λαμβάνοντας υπόψη και πτυχές του κόστους μεταφοράς, και η ταξινόμηση τους, με βάση τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά της κάθε αγοράς.

Το αναλυτικό πλαίσιο προκειμένου να εντοπιστούν οι «ελκυστικές» αγορές, δηλαδή, εκείνες που αποτελούν εξαγωγικές ευκαιρίες, βασίζεται σε τέσσερα διαδοχικά φίλτρα. Σε κάθε φίλτρο, εφαρμόζεται μία σειρά κριτηρίων και οι χώρες ή οι αγορές που δεν ικανοποιούν τα κριτήρια απορρίπτονται και δεν θεωρούνται εξαγωγικές ευκαιρίες. Στο τέταρτο φίλτρο, οι αγορές ταξινομούνται με βάση τα χαρακτηριστικά της αγοράς και το μερίδιο αγοράς της Ελλάδας. Τέλος, δημιουργούνται δύο δείκτες «ελκυστικότητας» των εξαγωγικών προορισμών.

Φίλτρο 1: Πολιτικός και εμπορικός κίνδυνος – Μέγεθος και ανάπτυξη της οικονομίας

Στο Φίλτρο 1 εξετάζονται οι χώρες αρχικά με βάση τον πολιτικό και εμπορικό κίνδυνο που τις χαρακτηρίζει. Προκειμένου να προσεγγιστεί ο βαθμός κινδύνου που παρουσιάζει η κάθε χώρα αναφορικά με τις εξαγωγικές συναλλαγές, χρησιμοποιείται η αξιολόγηση του CREDENDO. Το CREDENDO παρέχει πληροφόρηση αναφορικά με τον πολιτικό κίνδυνο βραχυπρόθεσμα και μέσο/μακροπρόθεσμα (για χρονικό ορίζοντα άνω του ενός έτους), καθώς και αναφορικά με τον εμπορικό κίνδυνο. Οι χώρες αξιολογούνται με βάση τον πολιτικό κίνδυνο σε μία κλίμακα μεταξύ 1 – 7 (1 χαμηλός πολιτικός κίνδυνος, 7 υψηλός πολιτικός κίνδυνος), ενώ αναφορικά με τον εμπορικό κίνδυνο αξιολογούνται με «Α», «Β» ή «C» (όπου «Α» υποδεικνύει χαμηλό εμπορικό κίνδυνο και «C» υποδεικνύει υψηλό εμπορικό κίνδυνο). Προκειμένου να δημιουργηθεί ένας συνολικός δείκτης κινδύνου για κάθε χώρα, η κλίμακα 1-7 μετατρέπεται σε κλίμακα 1-10 για τις δύο αξιολογήσεις πολιτικού κινδύνου (βραχυπρόθεσμα και μέσο/μακροπρόθεσμα), ενώ η κλίμακα εμπορικού κινδύνου μετασχηματίζεται επίσης σε κλίμακα 1-10 (το «Α» αντιστοιχεί σε 3,33, το «Β» σε 6,67 και το «C» σε 10). Ο μέσος όρος των τριών δεικτών αποτελεί τον συνολικό δείκτη κινδύνου. Το 80ο εκατοστημόριο χρησιμοποιείται ως κρίσιμη τιμή για τον αποκλεισμό των λιγότερο «ελκυστικών» χωρών.

Οι εναπομείνασες χώρες αξιολογούνται με βάση τέσσερεις μακροοικονομικούς δείκτες: το ΑΕΠ, το κατά κεφαλήν ΑΕΠ (κκΑΕΠ), τον ρυθμό μεταβολής του ΑΕΠ και τον ρυθμό μεταβολής του κκΑΕΠ, σε ορίζοντα τριετίας (στην προκειμένη περίπτωση, μεταξύ 2018-2020). Τα δεδομένα που χρησιμοποιήθηκαν προέρχονται από την Παγκόσμια Τράπεζα. Η επιλογή των δεικτών αυτών γίνεται προκειμένου να εντοπιστούν οι «μεγάλες» οικονομίες (ως προς το ΑΕΠ και το κκΑΕΠ), καθώς και οι χώρες που παρουσιάζουν οικονομική ανάπτυξη (ως προς τους ρυθμούς μεταβολής του ΑΕΠ και του κκΑΕΠ). To 20ο εκατοστημόριο χρησιμοποιείται ως κρίσιμη τιμή σε ό,τι αφορά το ΑΕΠ και το κκΑΕΠ. Μία χώρα θα απορριφθεί εάν το ΑΕΠ και το κκΑΕΠ είναι μικρότερα από την αντίστοιχη κρίσιμη τιμή για τουλάχιστον δύο έτη και ο μέσος ρυθμός ανάπτυξης του ΑΕΠ και του κκΑΕΠ είναι χαμηλότερος από τον παγκόσμιο μέσο όρο για τουλάχιστον ένα έτος.

Φίλτρο 2: Μέγεθος και δυναμική αγορών

α) ο ρυθμός μεταβολής των εισαγωγών κάθε χώρας για κάθε προϊόν που εισάγει την πρόσφατη βραχυπρόθεσμη περίοδο (στην προκειμένη περίπτωση, 2019-2020),

β) ο ρυθμός μεταβολής των εισαγωγών κάθε χώρας για κάθε προϊόν που εισάγει μακροπρόθεσμα (στην προκειμένη περίπτωση, 2016-2020),

γ) το σχετικό μέγεθος αγοράς RM_ij=Μ_ij/M_Wj, όπου Μ_ij είναι οι εισαγωγές της χώρας i του προϊόντος j και M_Wj είναι οι παγκόσμιες εισαγωγές του προϊόντος j. Μία αγορά χαρακτηρίζεται μεγάλη εάν ισχύει ότι RM_ij ≥0,02 M_Wj

Μία αγορά θα περάσει στο επόμενο φίλτρο εφόσον το σχετικό μέγεθος αγοράς είναι μεγάλο. Στην περίπτωση που αυτό δεν ισχύει, τότε θα πρέπει να παρουσιάζει βραχυπρόθεσμη και μακροπρόθεσμη ανάπτυξη, δηλαδή, τόσο ο βραχυπρόθεσμος όσο και ο μακροπρόθεσμος ρυθμός μεταβολής των εισαγωγών της χώρας για το συγκεκριμένο προϊόν να είναι μεγαλύτεροι από τους αντίστοιχους παγκόσμιους μέσους ρυθμούς μεταβολής.

Φίλτρο 3: Εμπόδια και δυσκολίες εισόδου

Στο Φίλτρο 3 χρησιμοποιούνται δύο κριτήρια προκειμένου να απορριφθούν οι αγορές που παρουσιάζουν αυξημένες δυσκολίες και σημαντικά εμπόδια εισόδου. Το πρώτο κριτήριο αφορά στον βαθμό συγκέντρωσης της αγοράς, όπως υπολογίζεται από τον δείκτη Herfindahl ο οποίος παρέχεται από τη βάση δεδομένων του Διεθνούς Κέντρου Εμπορίου (ITC – Trade Map).

Μία αγορά θεωρείται ότι ικανοποιεί το κριτήριο της συγκέντρωσης της αγοράς εφόσον:

• ΗΙ≤0,4 και η αγορά είναι μεγάλη αλλά δεν παρουσιάζει βραχυχρόνια και μακροχρόνια ανάπτυξη.
• ΗΙ≤0,5 και η αγορά δεν είναι μεγάλη αλλά παρουσιάζει βραχυχρόνια και μακροχρόνια ανάπτυξη.
• ΗΙ≤0,5 και η αγορά είναι μεγάλη και παρουσιάζει είτε βραχυχρόνια είτε μακροχρόνια ανάπτυξη.
• ΗΙ≤0,6 και η αγορά είναι μεγάλη και παρουσιάζει και βραχυχρόνια και μακροχρόνια ανάπτυξη.

Το δεύτερο κριτήριο αφορά στο κόστος μεταφοράς ενός προϊόντος που εξάγεται από την Ελλάδα στις χώρες προορισμού. Το 80ο εκατοστημόριο χρησιμοποιείται ως η κρίσιμη τιμή για την απόρριψη εκείνων των αγορών που παρουσιάζουν υψηλό κόστος μεταφοράς. Χρησιμοποιείται εδώ το κόστος μεταφοράς ανά μονάδα προϊόντος ανά 10.000 χλμ., όπως παρέχεται από τη βάση δεδομένων κόστους μεταφορών της Διάσκεψης των Ηνωμένων Εθνών για το Εμπόριο και την Ανάπτυξη (UNCTAD).

Στην περίπτωση που εξετάζονται ομάδες χωρών, όπως, για παράδειγμα, τα κράτη-μέλη της Ευρωπαϊκής Ένωσης (ΕΕ), όπου η χώρα προέλευσης βρίσκεται κοντά στις εξεταζόμενες χώρες, τότε το κριτήριο του κόστους μεταφοράς μπορεί να χρησιμοποιηθεί μόνο για λόγους ταξινόμησης των «ελκυστικών» εξαγωγικών προορισμών. Για παράδειγμα, οι αγορές στις οποίες αντιστοιχεί κόστος μεταφοράς από την Ελλάδα κάτω από το 33ο εκατοστημόριο χαρακτηρίζονται ως χαμηλού κόστους, οι αγορές με κόστος μεταφοράς μεταξύ του 33ου και του 66ου εκατοστημορίου χαρακτηρίζονται ως μεσαίου κόστους, και οι αγορές με κόστος μεταφοράς πάνω από το 66ο εκατοστημόριο χαρακτηρίζονται ως υψηλού κόστους.

Για να προχωρήσει μία αγορά στο επόμενο φίλτρο θα πρέπει να ικανοποιεί και τα δύο κριτήρια (συγκέντρωσης αγοράς και κόστους μεταφοράς).

Φίλτρο 4: Ταξινόμηση «ελκυστικών» αγορών

Στο τέταρτο φίλτρο, υπολογίζεται για τις εναπομείνασες αγορές το σχετικό μερίδιο της Ελλάδας, και οι αγορές ταξινομούνται ανάλογα με το μέγεθός τους και την ανάπτυξή τους (με βάση τις μεταβλητές που παρουσιάστηκαν στο Φίλτρο 2) και με το σχετικό μερίδιο αγοράς της Ελλάδας.

Το σχετικό μερίδιο αγοράς της Ελλάδας υπολογίζεται από τον παρακάτω τύπο:

Όπου Χ_GR,i,j είναι οι εξαγωγές της Ελλάδας για το προϊόν j στη χώρα i, και Χ_W,i,j είναι οι παγκόσμιες εξαγωγές για το προϊόν j στη χώρα i. Οι αγορές ταξινομούνται ως ακολούθως:

• RMS_GR,i,j<0,03: Το σχετικό μερίδιο της Ελλάδας είναι μικρό.
• 0,03<RMS_GR,i,j<0,15: Το σχετικό μερίδιο της Ελλάδας είναι μικρός προς μεσαίο.
• 0,15<RMS_GR,i,j<0,3: Το σχετικό μερίδιο της Ελλάδας είναι μεσαίο προς μεγάλο.
• RMS_GR,i,j≥0,3: Το σχετικό μερίδιο της Ελλάδας είναι μεγάλο.

Δείκτης «ελκυστικότητας» εξαγωγικών ευκαιριών

Για να γίνει πιο κατανοητή και εύχρηστη η ταξινόμηση των αγορών, κατασκευάζεται ένας δείκτης «ελκυστικότητας», ο οποίος αποτελείται από τέσσερις θέσεις:

• Η πρώτη θέση αφορά το μέγεθος της αγοράς, όπου το L δηλώνει το μεγάλο μέγεθος αγοράς και S το μικρό μέγεθος αγοράς.
• Η δεύτερη θέση αφορά την ανάπτυξη της αγοράς, όπου το Α δηλώνει την μακροπρόθεσμη και βραχυπρόθεσμη ανάπτυξη, το Β δηλώνει την μακροπρόθεσμη ανάπτυξη, το C δηλώνει την βραχυπρόθεσμη ανάπτυξη και το D δηλώνει ότι η αγορά δεν χαρακτηρίζεται ούτε από μακροπρόθεσμη ούτε από βραχυπρόθεσμη ανάπτυξη.
• Η τρίτη θέση αφορά το σχετικό μερίδιο αγοράς της Ελλάδας, όπου το Α δηλώνει το μεγάλο σχετικό μερίδιο αγοράς, το Β δηλώνει το μεσαίο προς μεγάλο, το C δηλώνει το μικρό προς μεσαίο και το D δηλώνει το μικρό.
• Η τέταρτη θέση αφορά το κόστος μεταφοράς από την Ελλάδα προς τον εξαγωγικό προορισμό, όπου το Α χαρακτηρίζει τις αγορές χαμηλού κόστους, το Β τις αγορές μεσαίου κόστους και το C τις αγορές υψηλού κόστους.

Για παράδειγμα, εάν σε μία αγορά αντιστοιχεί ο δείκτης LBΒΑ, αυτό σημαίνει ότι η αγορά είναι μεγάλη, χαρακτηρίζεται από μακροχρόνια ανάπτυξη, το σχετικό μερίδιο της Ελλάδας είναι μεσαίο προς μεγάλο και το μεταφορικό κόστος είναι χαμηλό. Όπως γίνεται κατανοητό από την ανάλυση των προηγούμενων φίλτρων, ορισμένοι συνδυασμοί δεν είναι εφικτοί. Για την ακρίβεια, όλοι οι συνδυασμοί που ξεκινούν με SB, SC και SD δεν είναι εφικτοί, καθώς οι αγορές που έχουν αυτά τα χαρακτηριστικά έχουν απορριφθεί στο Φίλτρο 2.

Ο δείκτης ελκυστικότητας που περιγράφηκε θα μπορούσε να μετατραπεί και σε έναν συνολικό αριθμητικό δείκτη, ώστε να διευκολυνθεί η ταξινόμηση των εξαγωγικών προορισμών, υπολογίζοντας τον μέσο όρο των επιμέρους υποδεικτών, με βάση τις παρακάτω αντιστοιχίες:

• Σε ό,τι αφορά το μέγεθος της αγοράς, στο L αντιστοιχεί τιμή 100, στο S τιμή 25.
• Σε ό,τι αφορά την ανάπτυξη της αγοράς και το σχετικό μερίδιο της Ελλάδας, στο Α αντιστοιχεί τιμή 100, στο Β τιμή 75, στο C τιμή 50, στο D τιμή 25.
• Σε ό,τι αφορά το κόστος μεταφοράς, στο Α αντιστοιχεί τιμή 100, στο Β τιμή 66, στο C τιμή 33.

Για παράδειγμα, ο δείκτης LBΒΑ αντιστοιχεί σε τιμή 87,5. H υψηλότερη τιμή που μπορεί να πάρει ο δείκτης είναι 100, στην περίπτωση LAAA, και η χαμηλότερη τιμή είναι 45,75 στις περιπτώσεις SADC και LDDC.

CREDENDO

Διάρκεια: 2022
Συχνότητα: Ετήσια
Στοιχεία:
Βραχυπρόθεσμος δείκτης πολιτικού κινδύνου
Μέσο/μακροπρόθεσμος δείκτης πολιτικού κινδύνου
Δείκτης εμπορικού κινδύνου

Παγκόσμια Τράπεζα

Διάρκεια: 2018-2020
Συχνότητα: Ετήσια
Στοιχεία:
ΑΕΠ
Κατά κεφαλήν ΑΕΠ
Ρυθμός μεταβολής ΑΕΠ
Ρυθμός μεταβολής κατά κεφαλήν ΑΕΠ

COMTRADE (Ηνωμένα Έθνη)

Διάρκεια: 2015-2016
Συχνότητα: Ετήσια
Στοιχεία:
Αξία εισαγωγών
Αξία εξαγωγών

Διεθνές Κέντρο Εμπορίου (ITC / Trade Map)

Διάρκεια: 2020
Συχνότητα: Ετήσια
Στοιχεία:
Βαθμός συγκέντρωσης αγοράς

Διάσκεψη των Ηνωμένων Εθνών για το Εμπόριο και την Ανάπτυξη (UNCTAD)

Διάρκεια: 2016
Στοιχεία:
Κόστος μεταφοράς ($) ανά μονάδα προϊόντος ανά 10.000 χλμ.
(Transport costs 🡪 Trade by all modes of transport – 2016 – output variables – transport costs, transport costs to FOB value, transport costs per unit, transport costs per unit per 10000 km)

Άρθρα

• Cameron, M., Cuyvers, L.J., Fu, D. and Viviers, W. (2021) Identifying export opportunities for China in the ‘Belt and Road Initiative’ group of countries: a decision support model approach, Journal of International Trade Law and Policy, 20(2), 101-126.
• Cuyvers L. (2004) Identifying export opportunities: the case of Thailand, International Marketing Review, 21, 255-278.
• Cuyvers, L., Steenkamp, E., Viviers, W., Rossouw, R., & Cameron, M. (2017) Identifying Thailand’s high-potential export opportunities in ASEAN+ 3 countries, Journal of International Trade Law and Policy, 16 (1), 2-33.
• Jansen van Rensburg, S. J., Viviers, W., Cameron, M., & Parry, A. (2019) Identifying export opportunities between IORA member states using the TRADE-DSM® methodology: a case study involving South Africa and Thailand, Journal of the Indian Ocean Region, 15(1), 78-96.
• Kanellopoulos, N.C. and Skintzi, G.D. (2016) Identifying export opportunities for Greece, International Economics and Economic Policy, 13(3), 369-386.
• Konstantakopoulou, I. (2020) Realistic export opportunities for the Greek economy, Economics Bulletin, 40(1), 87-95.
• Pearson J., Viviers W., Cuyvers L., and Naude W. (2010), Identifying export opportunities for South Africa in the southern engines: A DSM approach. International Business Review, 19, 345-359.
• Κανελλόπουλος Ν.Κ. και Σκίντζη Γ. (2014) Διερεύνηση των εξαγωγικών ευκαιριών της Ελλάδας, Ελληνική Οικονομία, 5, 12-20.
• Κανελλόπουλος Ν.Κ. και Σκίντζη Γ. (2018) Διερεύνηση εξαγωγικών ευκαιριών για επιλεγμένα αγροτικά προϊόντα της Περιφέρειας Δυτικής Ελλάδας, Ειδικά Θέματα για την Επιχειρηματικότητα και Ανάπτυξη, Πάτρα: Περιφέρεια Δυτικής Ελλάδας, 239-259.

Βιβλία

• Cuyvers, L. and Viviers, W. eds. (2012), Export Promotion: A Decision Support Model Approach, SUN Press, Stellenbosch.

Έρευνες

• Viviers, W., Cuyvers, L., Naudè, W.A., Steenkamp, E.A., Rossouw, R., Cameron, M., Idsardi, E. and Parry, A. (2014), Can the Netherlands diversify and grow its exports? Identifying thirty thousand opportunities, Business Brief prepared by Maastricht School of Management, Maastricht, The Netherlands, and North-West University, Potchefstroom, South Africa.